Małpia Ospa w Polsce i na świecie.
W zeszłym roku świat obiegła informacja o pojawieniu się nowej choroby zakaźnej, którą wstępnie nazwano ospą małpią (monkeypox, mpox). W naszych głowach pojawił się niepokój i pytanie:
Czy wybuchnie nowa epidemia na miarę pandemii COVID-19 lub epidemii HIV? Jak zakazić się małpią ospą oraz czy małpia ospa jest śmiertelna? Jak ochronić się przed ospą małpią?
To czy mpox osiągnie status epidemii zależy tylko od Ciebie, nas, społeczeństwa, naszej wiedzy i dbania o siebie wzajemnie. Bo każdą chorobę zakaźną można okiełznać, mając odpowiednie narzędzia.
Specjalnie dla Ciebie przygotowałyśmy kompletny przewodnik dotyczący objawów, leczenia i profilaktyki małpiej ospy, abyś mógł i mogła przygotować się na nadchodzący sezon letni. Wszystkie informacje zawarte w artykule pochodzą z badań naukowych oraz źródeł World Health Organization.
Co to jest małpia ospa? Ospa małpia pochodzenie.
Ospa małpia, a w zasadzie mpox, bo tak WHO poleciło nazywać tę chorobę w listopadzie 2022r., jest wirusową chorobą odzwierzęcą wywoływaną przez wirus ospy małpiej (ang. MonkeyPoX Virus (MPXV)). Pierwsze przypadki mpox wśród ludzi w Polsce pojawiły się w maju 2022 r. Wcześniej odnotowywano zachorowania głównie na terenie endemicznego występowania choroby, tj. w Afryce Centralnej i Zachodniej, przy sporadycznej transmisji zwierzę-człowiek, natomiast nie odnotowywano wówczas transmisji człowiek-człowiek. Wirus ospy małpiej po raz pierwszy został wyizolowany i zidentyfikowany w 1958 roku ze zmian skórnych makaków trzymanych w niewoli w celach badawczych i stąd pochodzi jego nazwa.
Małpia ospa – kto choruje?
Wg raportu ECDC od 16 maja 2022 r. do 4 kwietnia 2023 r. na terenie Europejskiego Terenu Gospodarczego rozpoznano 21 170 przypadków mpox. W 98% byli to mężczyźni określający swoją przynależność do grupy MSM, w przedziale wiekowym 18-40 lat. Wśród tej grupy odnotowano 6 zgonów, a 1,2% osób wymagało hospitalizacji. Wśród odnotowanych przypadków było 38% osób zakażonych HIV. Liczba zgłaszanych przypadków mpox wykazała, że szczyt zachorowań w krajach Unii Europejskiej był w lipcu 2022 r. Aktualnie liczba zgłaszanych przypadków utrzymuje się na stałym, niskim poziomie. Warto jednak pamiętać, że zbliża się sezon letni, czas festiwalowych uniesień i bliskości, w tym zwiększonej aktywności seksualnej. Trendy pokazują, że w tym okresie może wystąpić zwiększenie zachorowalności na mpox.
Jak zakazić się ospą małpią? – drogi zakażenia mpox.
Pewnie zastanawiasz się, jak przenosi się małpia ospa. Aktualnie wiemy, że mpox może zakazić się każda osoba, bez względu na płeć, wiek, preferencje czy orientację seksualną.
Małpią ospą zakażamy się poprzez:
Bliski kontakt z osobą zakażoną mpox, zwłaszcza poprzez kontakt z wydzieliną z jej zmian skórnych. (Największe ryzyko).
Kontakty seksualne: pocałunki, ocieranie, kontakty oralne i penetracyjne, jak również poprzez śluzówki lub nieuszkodzoną skórę.
Zanieczyszczone wirusem mpox materiały, takie jak pościel, ręczniki, zabawki erotyczne, naczynia czy sztućce.
Istnieje również możliwość zakażenia dziecka drogą wertykalną od matki podczas ciąży, porodu lub po nim.
Ważne jest, aby zdawać sobie sprawę, że nawet użycie prezerwatywy nie chroni przed zakażeniem mpox.
Wirusy wywołujące mpox wykazują dużą oporność na warunki środowiska i środki dezynfekujące. Przedmioty (np. ubranie) i materiały biologiczne (np. strupy) mogą pozostać zakaźne przez miesiące, a nawet lata.
Objawy małpiej ospy. Powikłania mpox.
Pierwszym krokiem do zrozumienia małpiej ospy jest poznanie charakterystycznych objawów, które mogą się pojawić u zakażonej osoby.
Początkowy etap zakażenia mpox.
Na początkowym etapie zakażenia mpox mogą pojawić się niecharakterystyczne objawy ogólne, takie jak:
osłabienie,
gorączka,
dreszcze,
zmęczenie,
bóle głowy,
bóle mięśni
oraz powiększone węzły chłonne, głównie w okolicy szyi i pachwin.
Małpia ospa – jak wygląda wysypka?
Po 1-3 dniach pojawia się charakterystyczna wysypka skórna, składająca się z bolesnych zmian z centralnym zagłębieniem. Początkowo wysypka w małpiej ospie występuje w miejscu pierwotnego wejścia wirusa (np. w okolicach intymnych lub pachwinowych), a następnie rozprzestrzenia się po całym ciele, często obejmując dłonie i stopy. Zmiany skórne mogą również występować na błonach śluzowych, w tym w jamie ustnej, odbycie, a także spojówce i rogówce oka. Typowy przebieg wysypki mpox trwa około 14 dni. Zmiany ustępują z pozostawieniem blizn, a przez cały okres występowania zmian skórnych osoba jest zakaźna dla innych osób z otoczenia. Zmiany charakteryzują się typowym pępkowatym wgłębieniem w środku, a następnie centralnym ciemnym strupem. Zdecydowana większość przypadków mpox ma przebieg łagodny, samoograniczający się.
Małpia ospa – powikłania.
Do grup ryzyka ciężkiego przebiegu ospy małpiej zalicza się osoby w ciąży, małe dzieci oraz osoby immunoniekompetentne (np. osoby żyjące z HIV). Najczęściej występującymi powikłaniami mpox są wtórne infekcje bakteryjne zmian skórnych. W wyniku kontaktu wirusa ze śluzówką oczu może dojść do zapalenia spojówki i rogówki, które mogą prowadzić do ślepoty. Do powikłań mpox zaliczamy również zapalenia opon mózgowo rdzeniowych i mózgu oraz zapalenia płuc. U osób zakażonych HIV większe powikłania obserwowano u osób z liczbą komórek CD4+ mniejszą niż 100. Osoby zakażone HIV wykazują większą zapadalność oraz większe nasilenie zmian skórnych.
Małpia ospa czy kiła? Jak wygląda wysypka mpox?
Ważne jest, aby odróżnić małpią ospę od innych wysypkowych chorób, takich jak ospa wietrzna, rumień zakaźny czy kiła. Małpia ospa charakteryzuje się bardziej skąpą i mniejszą wysypką w porównaniu do ospy wietrznej, a także może towarzyszyć jej większe nasilenie objawów ogólnych.
Zmiana kiłowa. Jak wygląda wysypka w kile?
Kiła we wczesnym okresie zakażenia charakteryzuje się niebolesną zmianą pierwotną, której towarzyszy powiększenie regionalnych węzłów chłonnych. Typowa zmiana kiłowa jest:
pojedyncza,
początkowo ma postać nacieku, o owalnym kształcie, z gładkimi, lśniącymi brzegami, który ulega rozpadowi z powstaniem owrzodzenia z dnem pokrytym surowiczą wydzieliną.
Ustępuje samoistnie zazwyczaj w ciągu 2–4 tyg., czasami pozostawiając przebarwienie lub bliznę.
U mężczyzn zmiana pierwotna zlokalizowana jest najczęściej na członku lub w kanale odbytu, odbytnicy, jamie ustnej. U kobiet najczęstszym miejscem występowania owrzodzenia pierwotnego jest szyjka macicy i wargi sromowe.
Wysypka w małpiej ospie. Różnice i podobieństwa.
Pierwotna zmiana w przebiegu mpox również początkowo pojawia się w miejscu wniknięcia patogenu (w okolicy urogenitalnej), jednak później rozprzestrzenia się na całe ciało. Zmiany są liczne i bolesne oraz zmieniają się w przebiegu trwania choroby od plamki, przez grudkę, pęcherzyk, krostkę, aż do samoistnie odpadającego strupa.
Pęcherzyki w ospie małpiej charakteryzują się typowym pępkowatym wgłębieniem w środku, zazwyczaj wypełnione są płynem surowiczym, pękają z utworzeniem ciemnego strupa, który odpadając pozostawia bliznę, jak w przypadku kiły. Typowy przebieg wysypki trwa około 14 dni. Zmiany skórne w przeciwieństwie do kiły rozsiewają się po całym ciele, w tym na dłonie, stopy, śluzówki jamy ustnej czy odbytu (człowiek poprzez dotykanie sam siebie może roznieść zmiany skórne na pozostałą część ciała). Bardzo często różne zmiany skórne są na różnym etapie rozwoju, co nazywamy polimorfizmem zmian skórnych. W mpox bardzo często również dochodzi do nadkażenia bakteryjnego, co raczej nie zdarza się w przypadku kiły.
Można pomyśleć, czy wysypka na całym ciele w przebiegu mpox jest podoba do osutki kilowej II okresu? Różnice są takie, że w występująca w kile II okresu wysypka jest jednopostaciowa co znaczy, że wszystkie zmiany są zazwyczaj na tym samym etapie (plamy lub grudki), nie wystają tak bardzo ponad poziom skóry, jak w mpox. Zwykle są bardzo obfite, lokalizują się symetrycznie, nie wykazują tendencji do łączenia się i grupowania, w przeciwieństwie do mpox, ustępują bez pozostawienia śladu. W przypadku obu tych chorób osoba jest zakaźna dla innych osób w trakcie występowania zmian skórnych. W przypadku mpox ustąpienie zmian skórnych jest równoważne z ustąpieniem choroby, jednak w kile ustąpienie zmian skórnych nie wiąże się z wyzdrowieniem - nadal wymagane jest zastosowanie antybiotykoterapii.
Leczenie małpiej ospy
Gdy podejrzewasz u siebie lub u kogoś innego małpią ospę, ważne jest, aby jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Obecnie nie istnieje specyficzne leczenie przeciwwirusowe skierowane bezpośrednio przeciwko wirusowi małpiej ospy. Jednak lekarz może zalecić środki łagodzące objawy, takie jak leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, aby złagodzić dyskomfort.
W przypadku cięższych przypadków małpiej ospy, zwłaszcza u osób z osłabionym układem odpornościowym, może być konieczne hospitalizowanie pacjenta. W takich sytuacjach możliwe jest podanie leków przeciwwirusowych, które mogą skrócić czas trwania choroby i złagodzić jej objawy.
Ważnym aspektem leczenia małpiej ospy jest opieka domowa. Należy dbać o higienę skóry, unikać drapania wysypek, nosić luźne i przewiewne ubrania oraz utrzymywać odpowiednią wilgotność w pomieszczeniach, aby złagodzić swędzenie skóry. Dodatkowo, należy unikać kontaktu z osobami o osłabionej odporności oraz stosować się do zaleceń lekarza w celu zapobieżenia powikłaniom.
Profilaktyka małpiej ospy. Jak nie zakazić się mpox?
Ważnym krokiem w walce z małpią ospą jest profilaktyka. Najskuteczniejszym sposobem ochrony przed tą chorobą jest szczepienie. Wielokrotnie udowodniono skuteczność szczepionki przeciwko małpiej ospie w zapobieganiu infekcji lub łagodzeniu jej przebiegu.
Szczepienie przeciwko mpox możemy przyjmować w ramach profilaktyki szczepień poekspozycyjnych (najlepiej w okresie pierwszych 4 dni od kontaktu z wirusem ospy małpiej) jak i przedekspozycyjnych. Szczepionkę przeciwko małpiej ospie możemy stosować u osób zakażonych HIV i u kobiet w ciąży. Szczepionka ma potwierdzony profil bezpieczeństwa. Zdarzenia niepożądane mają łagodne lub umiarkowane nasilenie, ustępują w ciągu kilku dni. W związku z ograniczoną dostępnością do szczepionki, grupy docelowe wyznaczane są przez krajowe zalecenia dotyczące szczepień przeciw mpox. Niestety, w Polsce te szczepienia nie są dostępne. Na ten moment masowe szczepienia nie są zalecane (WHO).
Jak zabezpieczyć się przed zakażeniem mpox?
Oto najważniejsze wytyczne jak zabezpieczyć się przed ospą małpią, nie mając dostępu do szczepień:
Unikaj bliskich kontaktów, w tym kontaktów seksualnych z osobą z charakterystycznymi zmianami skórnymi.
Unikaj imprez masowych, wyjazdów zagranicznych, szczególnie do obszarów objętym wzrostem zachorowań.
Stosuj środki ochrony osobistej w razie kontaktu z osobą zakażoną.
Zwracaj uwagę na właściwą higienę rąk i dezynfekcję, szczególnie podczas wakacyjnych wyjazdów i na imprezach.
Jeżeli jesteś osobą zakażoną HIV powinieneś postępować według tych samych zasad co osoba niezakażona, aby chronić się przed ospą małpią !
Czy w tym roku również będziemy obserwować wzrost zakażeń mpox w Polsce? Czas pokaże.
Pamiętaj, że odpowiednia wiedza na temat objawów i metod przenoszenia choroby może pomóc w szybkiej identyfikacji i leczeniu mpox. Bądźmy odpowiedzialni i troszczmy się o swoje zdrowie oraz zdrowie innych. Niech kontakty seksualne będą przyjemne i bezpieczne.
Artykuł napisany w ramach projektu finansowanego przez World Health Organization.
Autorki:
Lek. Karolina Lisek - Lekarka zakaźniczka Wojewódzkiego Szpitala Zakaźnego w Warszawie i doradczyni ds. HIV/AIDS Fundacji Edukacji Społecznej.
Mgr Agnieszka Świderska – magister Zdrowia Publicznego spec. Promocja zdrowia i Epidemiologia Warszawski Uniwersytet Medyczny. Doradczyni ds. HIV/AIDS Fundacji Edukacji Społecznej.