Tego dowiesz się z artykułu:
Osoby seropozytywne częściej doświadczają niektórych zaburzeń psychicznych. |
Właściwa diagnoza jest podstawą wprowadzenia leczenia, które poprawi komfort życia. |
Istnieje wiele czynników, które wpływają na występowanie zaburzeń psychicznych u osób żyjących z HIV. |
Choć od dawna wiemy, że zakażenie HIV to nie wyrok, to otrzymanie diagnozy często jest trudnym doświadczeniem, stawiającym wiele nowych wyzwań. Jednym z nich jest ryzyko wystąpienia różnego rodzaju zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, zaburzenia lękowe czy poznawcze. W grupie pacjentów seropozytywnych ryzyko to jest wielokrotnie wyższe niż w populacji ogólnej. Ale z czego to wynika?
Jakie są czynniki wpływające na rozwój zaburzeń psychicznych u osób seropozytywnych?
Wszystkie zaburzenia psychiczne mają etiologię wieloczynnikową, co oznacza, że nie można wskazać jednej konkretnej przyczyny ich występowania. Ludzka psychika jest złożoną konstrukcją, na którą wpływają zarówno czynniki biologiczne, chemiczne, genetyczne, jak i środowiskowe.
Czynniki biologiczne - samo zakażenie wirusem oraz jego penetracja do ośrodkowego układu nerwowego mogą zwiększać ryzyko zaburzeń psychicznych. Dodatkowo, niedobory i wyniszczenie organizmu spowodowane długotrwałym zakażeniem oraz reakcja zapalna wpływają na "chemię mózgu", przyczyniając się do rozwoju tych zaburzeń.
Czynniki społeczne - choć skuteczne leczenie ARV całkowicie zmieniło obraz choroby, osoby żyjące z HIV nadal często borykają się ze stygmatyzacją i dyskryminacją. Napiętnowanie i wykluczenie znacząco zwiększają ryzyko rozwinięcia zaburzeń lękowych i depresyjnych.
Czynniki psychologiczne - postawienie diagnozy wiąże się z koniecznością pewnych zmian w trybie życia, świadomością dożywotniego przyjmowania leków oraz akceptacją zakażenia. Te kwestie, w połączeniu z poczuciem wstydu, wykluczenia, samotności oraz brakiem samoakceptacji (np. swojej orientacji seksualnej), mogą prowadzić do znacznego pogorszenia stanu psychicznego.
Leczenie ARV - związek pomiędzy lekami stosowanymi w leczeniu zakażenia HIV a zdrowiem psychicznym jest skomplikowany. Niektóre leki (np. efawirenz) mogą powodować neuropsychiatryczne działania niepożądane, takie jak depresja. Z drugiej strony, samo stosowanie leczenia, obniżenie wiremii i poprawa stanu ogólnego wpływają korzystnie na zdrowie psychiczne.
Współwystępujące zaburzenia psychiczne - według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), depresja jest czwartą najpoważniejszą chorobą na świecie i jedną z głównych przyczyn samobójstw. Eksperci przewidują, że do 2030 roku stanie się najczęściej diagnozowaną jednostką chorobową na świecie. Kiedy weźmiemy pod uwagę częstość występowania zaburzeń lękowych, następstw szkodliwego używania substancji psychoaktywnych oraz uzależnień, okazuje się, że duża część populacji boryka się z problemami psychicznymi. Wiele z tych osób nie otrzymuje właściwego leczenia, co w połączeniu z czynnikami wymienionymi wyżej, utrudnia utrzymanie dobrostanu psychicznego.
Jak to się objawia?
Najczęstsze zaburzenia psychiczne występujące u osób z potwierdzonym zakażeniem HIV to zaburzenia lękowe i depresyjne, które mogą występować u 20-40% pacjentów. Charakterystycznym rozpoznaniem w tej populacji jest HAND (ang. HIV-associated neurocognitive disorders) - zaburzenia neurokognitywne związane z HIV.
Do najczęstszych objawów należą:
Zaburzenia depresyjne - obniżenie nastroju i energii, zmniejszenie aktywności, obniżona zdolność odczuwania przyjemności (anhedonia), spadek koncentracji i uwagi, uczucie zmęczenia, obniżona samoocena, pesymistyczne widzenie przyszłości, utrata zainteresowań, spowolnienie psychoruchowe, spadek apetytu, bezsenność, myśli i próby samobójcze.
Zaburzenia lękowe - to bardzo zróżnicowana grupa w której dominującym objawem jest nadmierne lub nieadekwatne odczuwanie lęku. W przypadku zaburzeń lękowych uogólnionych będzie to uczucie ciągłego napięcia, niepokój, objawy fizyczne (bóle brzucha, zwiększone napięcie mięśniowe), zamartwianie się, zaburzenia snu, drażliwość, trudności w skupieniu się lub uczucie pustki. W przypadku napadów paniki - nagłe uczucie silnego lęku z przyspieszonym biciem serca, zwiększoną potliwością, uczuciem duszności, dyskomfortem w klatce piersiowej, uczuciem odrealnienia i strachem przed śmiercią. Przy lęku społecznym objawy pojawiają się podczas sytuacji społecznych (rozmowa, spotkanie itp.).
HAND (HIV-associated neurocognitive disorders) - zaburzenia neurokognitywne związane z HIV to spektrum zaburzeń neuropsychicznych przypisywanych zakażeniu HIV, mających różny stopień nasilenia i mogących objawiać się w różnych obszarach funkcji poznawczych, motorycznych i behawioralnych. Objawy najczęściej dotyczą planowania, wielozadaniowości, zaburzeń koncentracji, uwagi, spowolnienia psychomotorycznego i zaburzeń motorycznych.
Jak wygląda leczenie zaburzeń psychicznych u osób z HIV?
Jeżeli występują u Ciebie którekolwiek z wyżej wymienionych objawów powodując dyskomfort lub upośledzenie codziennego funkcjonowania, nie bój się prosić o pomoc. Warto konsultować wszystkie objawy ze swoim lekarzem prowadzącym, a w razie potrzeby udać się do specjalisty zajmującego się zdrowiem psychicznym.
Najważniejsze aspekty dotyczące leczenia to:
Właściwa diagnoza: wizyta u lekarza psychiatry, zebranie odpowiedniego wywiadu i ocena stanu psychicznego są niezbędne do wczesnego wykrywania i leczenia zaburzeń psychicznych oraz rozpoczęcia właściwego leczenia.
Farmakoterapia: część osób może wymagać stosowania leków psychiatrycznych. W przypadku zaburzeń depresyjno-lękowych najczęściej stosowane są leki z grupy SSRI. Ważne jest monitorowanie interakcji leków psychiatrycznych z lekami antyretrowirusowymi.
Psychoterapia: psychoterapia pomaga pacjentom radzić sobie z emocjami, rozwijać strategie radzenia sobie z problemami oraz budować wsparcie społeczne. Często jest głównym elementem leczenia, pomagającym zintegrować różne trudności na poziomie społecznym i osobistym.
Wsparcie społeczne: grupy wsparcia (dla osób uzależnionych, dla osób ze świeżo wykrytym zakażeniem), programy społeczne oraz interwencje środowiskowe mogą znacząco poprawić jakość życia osób seropozytywnych. Wsparcie społeczne pomaga redukować uczucia izolacji i zwiększać poczucie przynależności.
Ważne, aby leczenie osób z zakażeniem HIV miało charakter holistyczny i obejmowało nie tylko redukcję wiremii, ale także leczenie chorób towarzyszących, w tym zaburzeń psychicznych. Tylko wtedy można osiągnąć cel, jakim jest życie w zdrowiu.
Pamiętaj, jeżeli zauważysz u siebie objawy takie jak spadek nastroju, utrzymujące się napięcie, problemy z pamięcią, bezsenność, trudności w radzeniu sobie z codziennością, czy po prostu gorsze samopoczucie, nie bój się zgłosić po pomoc!
Profesjonalną opiekę znajdziesz w dowolnej Poradni Zdrowia Psychicznego. Warto również sprawdzić, czy twoje miejsce zamieszkania nie jest objęte działaniami Centrum Zdrowia Psychicznego. W tym wypadku zgłoszenie się przez Punkt Zgłoszeniowo-Koordynacyjny gwarantuje szybsze uzyskanie świadczenia. Dodatkowo pamiętaj o Telefonie Zaufania HIV/AIDS (800 888 488), czynny we wszystkie dni robocze w godzinach 9.00–21.00, oraz
o Poradni Internetowej prowadzonej przez Krajowe Centrum ds. AIDS (https://aids.gov.pl/poradnia_internetowa/), gdzie w razie trudności również można zgłosić się po pomoc i wsparcie.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem psychiatrą? Napisz do Fundacji Edukacji Społecznej!
Projekt jest finansowany przez Krajowe Centrum ds. AIDS ze środków Ministerstwa Zdrowia
Autor:
lek. Rafał Król - Absolwent Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Lekarz rezydent w trakcie specjalizacji w Oddziale I Psychiatrycznym Szpitala Nowowiejskiego w Warszawie. Jest asystentem w Katedrze i Klinice Psychiatrycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, gdzie prowadzi zajęcia ze studentami z zakresu medycyny uzależnień. Pracuje również w Fundacji Edukacji Społecznej jako certyfikowany doradca ds. HIV/AIDS, partyworker, oraz lider działań na rzecz osób problemowo używających “chemseksu”.LGBTQ+ friendly.
Źródło:
Gałecki P., Szulc A., Psychiatria Rozpoznania Według ICD-11 Tom I i II, wyd. Edra Urban & Partner, Wrocław 2023
dr hab. n. med. Bogusz Aksak-Wąs, Depresja i inne zaburzenia psychiczne u pacjentów żyjących z HIV Jaki wpływ na zdrowie psychiczne ma terapia antyretrowirusowa?, Klinika Chorób Zakaźnych, Tropikalnych i Nabytych Niedoborów Immunologicznych, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, 2023, [w:] https://podyplomie.pl/hiv/posts/943.depresja-i-inne-zaburzenia-psychiczne-u-pacjentowzyjacych-z-hiv-jaki-wplyw-na-zdrowie-psychiczne-ma-terapia-antyretrowirusowa
Nanni, M. G., Caruso, R., Mitchell, A. J., Meggiolaro, E., & Grassi, L. (2015). Depression in HIV-infected patients: A review. Current Psychiatry Reports, 17(1), 530
Comments